مشکلات روان‌پزشکی همواره بخش بزرگی از مشکلات اجتماعی بشر بوده اند و برای درمان آنها می‌توان از روش‌های دارو درمانی و روان درمانی استفاده کرد برای مثال در دارو درمانی می‌توان از داروهایی مانند آنتیدپرسانتها و آنتی سایکوتیک‌ها و روان درمانی ملاحظات خانوادگی، درمان شناختی-رفتاری و توان‌بخشی‌های روانی اجتماعی مثل آموزش مهارت‌های زندگی و سایر حمایت‌های اجتماعی بهره برد بنابراین آموزش به جامعه و خانواده بیماران منجر به دسترسی به موقع به درمان می‌شود. در این مقاله به معرفی و توضیح عملکرد این دو نوع دارو پرداخته می‌شود.
داروهای آنتی‌دپرسانت کدامند؟
آنتیدپرسانتها (Antidepressants) گروهی از داروها هستند که برای درمان اختلالات روان‌پزشکی مانند انواع افسردگی و اضطراب استفاده می‌شوند که البته باید تشخیص بالیتی افسردگی از طریق تست‌ها توسط پزشک متخصص مشخص شود. . این داروها بر روی سیستم شیمیایی مغز اثر می‌گذارند و با تغییر سطح شیمیایی میانجی‌های عصبی مغزی مانند سروتونین، نوراپی نفرین و دوپامین، تأثیر مثبتی بر روی وضعیت خلقی فرد دارند. این داروها معمولاً برای درمان افرادی که از برخی اختلالات روان‌پزشکی رنج می برند، مورد استفاده قرار می گیرند.
انواع آنتی‌دپرسانت
در برخی موارد، مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب به دلیل کاهش سطح نوروترنسمیتر سروتونین در مغز ایجاد می‌شوند. برخی از آنتیدپرسانتها با کاهش بازجذب سروتونین، سطح آن را در مغز افزایش می‌دهند. این دسته از آنتیدپرسانتها که به نام مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) شناخته شده‌اند، شامل داروهایی مانند فلوکستین (Fluoxetine)، سرترالین (Sertraline)، پاروکستین (Paroxetine) و سیتالوپرام (Citalopram) هستند.
دیگر دسته از آنتیدپرسانتها، تری‌سیکلیک‌ها (Tricyclics) هستند که از دهه 1950 میلادی شروع به تولید شده‌اند. این دسته از داروها نیز با کاهش بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین، سطح این میانجی‌های عصبی را در مغز افزایش می‌دهند. بعضی از تری‌سیکلیک‌ها شامل امی‌تریپتیلین (Amitriptyline)، نورتریپتیلین (Nortriptyline) و دوکسپین (Doxepin) هستند.
دسته دیگری از آنتیدپرسانتها با نام مهارکننده بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (SNRI) شناخته شده‌اند. این دسته از داروها با کاهش بازجذب نوراپی‌نفرین و سروتونین، سطح این مواد شیمیایی را در مغز افزایش می‌دهند. بعضی از SNRI ها شامل ونلافاکسین (Venlafaxine) و دولوکستین (Duloxetine) هستند.
همچنین، دسته دیگری از آنتیدپرسانتها به نام مهارکننده مونوآمین اکسیداز (MAOI) شناخته می‌شوند. این دسته از داروها با کاهش فعالیت آنزیم مونوآمین اکسیداز، سطح ترکیبات شیمیای در مغزی مانند سروتونین، نوراپی‌نفرین و دوپامین را در مغز افزایش می‌دهند. بعضی از MAOI ها شامل فنلزین (Phenelzine)، ترانیل‌سیپرومین (Tranylcypromine) و ایزوکاربوکسازید (Isocarboxazid) هستند.
در اغلب موارد، آنتیدپرسانتها برای درمان افسردگی و اختلالات اضطرابی استفاده می‌شوند. هر چند، این داروها همچنین برای درمان بسیاری از اختلالات روان‌پزشکی دیگر نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. مانند اختلالات خوردن، پرخاشگری، اختلالات خواب، دردهای عصبی و میگرن.
تجویز و مصرف آنتیدپرسانتها باید تحت نظارت پزشک باشد، زیرا این داروها ممکن است عوارض جانبی خطرناکی داشته باشند، از جمله خشکی دهان، اختلال در تعریق، افزایش وزن، تغییر در خواب و خلق و خوی. همچنین، باید توجه داشت که برای برخی از آنتی دپرسانت‌ها، مانند MAOI ها، نیز باید به تداخلات دارو-دارو و یا دارو-غذا باید توجه کرد.
از جمله آنتیدپرسانتها می‌توان به سرترالین، فلوکستین و پاروکستین اشاره کرد. هر یک از این داروها در اثر مصرف باعث تغییراتی در میانجی‌های شیمیایی در مغز می‌شوند و باعث بهبود وضعیت خلقی فرد می‌شوند.
مصرف آنتی‌دپرسانت اعتیاد آور هستند؟
آنتیدپرسانتها معمولاً به عنوان داروهای غیر اعتیاد آور تلقی می‌شوند. با این حال، برای جلوگیری از ایجاد وابستگی به دارو، مصرف آنتیدپرسانتها باید تحت نظارت پزشک صورت گیرد و باید به دقت دستورات پزشک معالج را رعایت کرد. همچنین، باید فرآیند قطع مصرف دارو بسته به شرایط بیمار به صورت تدریجی و با توجه به دستور پزشک انجام داد تا عوارض جانبی ناشی از قطع دارو به وجود نیاید.
داروهای آنتی‌سایکوتیک کدامند؟
آنتیسایکوتیکها (Antipsychotics) دسته دارویی هستند که برای درمان اختلالات روان‌شناختی شدید مانند اختلالات شخصیتی، اسکیزوفرنی، دو قطبی، افسردگی ماژور استفاده می‌شوند. آنتیسایکوتیکها بر روی سیستم شیمیایی مغز اثر می‌گذارند و با تنظیم فعالیت مواد شیمیایی مغزی مانند دوپامین و سروتونین بهبود وضعیت روانی فرد را فراهم می‌کنند.
از جمله آنتیسایکوتیکها می‌توان به کلوزاپین، هالوپریدول، ریسپریدون و کوئتیاپین اشاره کرد. هر یک از این داروها با تنظیم سطح مواد شیمیایی مغزی، اثرات مثبتی بر روی وضعیت روانی فرد دارند.
انواع داروهای آنتی‌سایکوتیک
داروهای آنتی‌سایکوتیک به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: آنتی‌سایکوتیک تیپیکال و آنتی‌سایکوتیک آتیپیکال.
داروهای آتیپیک آنتی سایکوتیک، دسته‌ای از داروهای ضد روان‌پریشی هستند که از دهه 1990 میلادی به بعد به بازار عرضه شدند. این داروها برخلاف داروهای مهارکننده دوپامین که بیشتر در دهه 1950 و 1960 میلادی تولید شده‌اند، بر روی چندین مواد شیمیایی در مغز تأثیر می‌گذارند، از جمله سروتونین و دوپامین.
داروهای آتیپیک آنتی سایکوتیک نسبت به داروهای مهارکننده دوپامین، در کاهش احتمال عوارض جانبی ناخواسته، مانند پارکینسونیسم، کمک می‌کنند. همچنین، برخلاف داروهای مهارکننده دوپامین که ممکن است باعث افزایش وزن شوند، برخی از داروهای آتیپیک آنتی سایکوتیک ممکن است تاثیر کم‌تری بر روی تغییرات وزن داشته باشند.
داروهای آتیپیک آنتی‌سایکوتیک شامل داروهایی مانند کلوزاپین (Clozapine)، ریسپریدون (Risperidone)، اولانزاپین (Olanzapine)، کوئتیاپین (Quetiapine)، آریپیپرازول (Aripiprazole) و زیپراسیدون (Ziprasidone) هستند.
تجویز و مصرف داروهای آتیپیک آنتی‌سایکوتیک نیز باید تحت نظارت پزشک متخصص باشد و برای انتخاب دارو و دوز مناسب، باید به وضعیت بالینی و نیازهای هر بیمار توجه شود.
مصرف همزمان داروهای آنتیدپرسانتها و آنتیسایکوتیکها
مصرف همزمان آنتیدپرسانتها و آنتیسایکوتیکها در برخی موارد ممکن است باعث ایجاد عوارض جانبی شود. برای مثال، مصرف همزمان آنتیدپرسانتها و آنتیسایکوتیکها ممکن است باعث افزایش خطر عوارض جانبی مانند تاری دید، تشنج، ضعف عضلات و تغییرات در فشار خون شود. همچنین، مصرف همزمان این دو نوع دارو ممکن است باعث افزایش خطر افسردگی و تشدید علائم اختلالات روانی شود.
در نتیجه، قبل از هرگونه مصرف همزمان آنتیدپرسانتها و آنتیسایکوتیکها، باید با پزشک خود در مورد مزایا و معایب این درمان‌ها صحبت کنید. همچنین، باید به دقت دستورات پزشک را دنبال کرده و هرگونه علائم جانبی را به پزشک خود گزارش دهید.
آیا مصرف داروهای آنتیدپرسانتها و آنتیسایکوتیکها بدون نسخه امکان‌پذیر است؟
مصرف داروهای آنتیدپرسانتها و آنتیسایکوتیکها بدون نسخه پزشک متخصص توصیه نمی‌شود. این داروها دارای اثرات جانبی و عوارض خطرناکی هستند و می‌توانند مشکلات جدی برای سلامتی فرد به وجود آورند. علاوه بر این، تعیین دوز و مدت زمان مصرف داروهای آنتی‌دپرسانت و آنتی‌سایکوتیک بر اساس وضعیت بالینی و نیازهای هر بیمار بسیار حائز اهمیت است و بدون مشاوره پزشک، مصرف این داروها ممکن است باعث عوارض جانبی خطرناک شود.
بنابراین، برای مصرف این داروها باید حتماً به توصیه پزشک معالج خود رجوع کرد و دستورالعمل‌های او را رعایت کرد. همچنین، باید داروهایی که توسط پزشک تجویز شده‌اند، از داروخانه‌های معتبر خریداری کرد و هرگز به صورت خودسرانه نباید از این دارو استفاده نکرد.
چطور می‌توان عوارض جانبی ناشی از مصرف آنتیدپرسانتها و آنتیسایکوتیکها را کاهش داد؟
برای جلوگیری از عوارض جانبی ناشی از داروهای آنتیدپرسانتها و آنتی سایکوتیک‌ها، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- مصرف داروها را با نسخه پزشک تجویز شده و بر اساس دستورالعمل پزشک انجام دهید.
- در صورت بروز عوارض جانبی، به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید و از تغییر دوز یا قطع دارو خود به تنهایی خودداری کنید.
- جهت پیشگیری از بروز عوارضی جانبی مصرف چندین دارو از دسته‌های مختلف توصیه می‌شود تمامی داروهای مصرفی بیمار به لحاظ عدم تداخل دارویی و غذایی زیر نظر دکتر داروساز و یا پزشک بررسی شود.
- اگر برای شما دارویی تجویز شده و در حین مصرف آن عوارض جانبی شدیدی برای شما ایجاد شد، به پزشک و یا داروساز خود اطلاع دهید و در صورت لزوم، از تعویض دارو با داروی دیگر توسط پزشک معالج خود پیروی کنید.
- برای کاهش عوارض جانبی، می‌توانید داروها را با غذا مصرف کنید.
- ممکن است پزشک شما به شما داروهای دیگری برای کنترل عوارض جانبی احتمالی تجویز کند.
- به دقت از رژیم غذایی خود پیروی کنید و سعی کنید مصرف الکل و دخانیات را کاهش دهید، زیرا این موارد می‌توانند عوارض جانبی داروهای آنتی‌دپرسانت و آنتی‌سایکوتیک را تشدید کنند.
- سعی کنید به مقدار کافی استراحت کنید و ورزش روزانه داشته باشید.
- در صورت بروز هرگونه عارضه جانبی، به پزشک خود مراجعه کنید و هرگز از تغییر دوز یا قطع دارو خود به تنهایی خودداری نکنید.
نتیجه‌گیری
داروهای آنتی‌دپرسانت و آنتی‌سایکوتیک هر دو در درمان اختلالات روانی نقش دارند، اما کاربردها و مکانیسم‌های اثر آنها متفاوت است. آنتیدپرسانتها معمولاً برای درمان افسردگی و اضطراب استفاده می‌شوند و با تأثیر بر انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و نوراپی‌نفرین، خلق‌وخو را بهبود می‌بخشند. در مقابل، آنتیسایکوتیکها برای مدیریت اختلالاتی مانند اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی به کار می‌روند و با تنظیم دوپامین و سایر مواد شیمیایی مغز، علائم روان‌پریشی مانند توهم و هذیان را کاهش می‌دهند. هر دو دسته دارویی باید تحت نظر پزشک مصرف شوند، زیرا تأثیر و عوارض آنها بسته به شرایط فرد متفاوت است.
