بیماری دو قطبی (Bipolar Disorder)، یکی از انواع افسردگی‌ها و اختلالات روانی است که با دوره‌های افسردگی شدید و دوره‌های هیجانی شدید (مانیا) همراه است. این بیماری برای بسیاری از بیمارانش، تاثیرات جدی بر روی کیفیت زندگی، روابط اجتماعی، کار و تحصیلاتشان دارد.
انواع اختلال دوقطبی کدامند؟
نوع ۱ و نوع ۲. در بیماری دو قطبی نوع ۱، دوره‌های افسردگی و مانیا به صورت با شدت بالا اتفاق می‌افتد. در بیماری دو قطبی نوع ۲، دوره‌های هیپومانیا (شدت کمتری نسبت به مانیا) و افسردگی شدید به صورت خودمختار و به تنهایی رخ می‌دهند.
تشخیص اختلالات روانی علاوه بر مشاهده علائم و تست‌های متفاوت بر عهده پزشک متخصص است که در مقاله‌ای دیگر به این مورد اشاره کردیم. در ادامه به بررسی علائم، علت‌ها، عوامل خطر و درمان بیماری دو قطبی پرداخته می‌شود:
علائم اختلال دو قطبی
علائم بیماری دو قطبی شامل دوره‌های افسردگی و دوره‌های هیجانی شدید (مانیا) هستند. در دوره‌های افسردگی، بیماران ممکن است حالت افسردگی، ناامیدی، احساس خستگی، بی‌اشتهایی، اختلال در خواب، افکار منفی و احساس بی‌ارزشی داشته باشند. در دوره‌های هیجانی شدید، بیماران ممکن است شادی بیش از حد، احساس قدرت، افکار و اعمال ناپسندیده، تفکر پرشتاب و احساس ناتوانی در کنترل خودشان داشته باشند. به طور کلی علائم این اختلال به دسته‌های زیر تقسیم می‌شود.
- دوره‌های افسردگی شدید: احساس ناامیدی و بی‌اشتهایی، افکار منفی و تاریک، خستگی، تغییرات در وزن، مشکلات خواب، افزایش تحرک و یا آرامی، افکار خودکشی و انتقال احساسات مثبت.
- دوره‌های هیپومانیا: شادی بیش از حد، حرف زدن بی‌وقفه، احساس کم‌توجهی، افزایش انرژی، خوداعتمادی بیش از حد، رفتارهای خطرناک یا خجالت‌انگیز، خلق و خوی پرانرژی و بی قید و شرط.
- دوره‌های مانیای شدید: شادی و هیجان بیش از حد، تفکر شتابزده، خلق و خوی تحریک‌انگیز، بی‌ملاحظه بودن به نسبت خطرات، افکار شرورانه، افزایش فعالیت‌های جنسی، خودباوری بیش از حد.
- دوره‌های مختلط: ترکیبی از علائم دوره‌های افسردگی و هیپومانیا، مانند احساس ناامیدی و همزمان افزایش انرژی، تفکر شتابزده و همزمان شروده‌گی افکار
علت‌های اختلال دوقطبی
علت بیماری دو قطبی هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد به یکی از علل یا ترکیبی از علت‌های زیر باشد:
عوامل ژنتیک: اختلال دوقطبی می‌تواند به دلیل وجود ژن‌های ارثی بروز کند.
عوامل شیمیایی: عملکرد سیستم عصبی مغز با ترکیبات شیمیایی خاصی که نوروترانسمیترها کنترل می‌شوند. در اختلال دوقطبی، سطح نوروترانسمیترها در مغز تغییر می‌کند. نوروترانسمیترهایی مانند سروتونین، نوراپی‌نفرین و دوپامین در این اختلال نقش دارند.
عوامل محیطی: عوامل مختلف محیطی می‌توانند از جمله عوامل موثر در بروز اختلال دوقطبی می‌باشند. برخی از این عوامل عبارتند از: مصرف مواد مخدر، استفاده از الکل، استرس‌های روانی شدید، رویدادهای زندگی مهم و مسائل اجتماعی.
در خصوص افرادی که در خانواده‌شان با این اختلال رو به رو هستند یا علائمی از آن را تجربه می‌کنند، بهتر است به پزشک مراجعه کرده و مشاوره درباره درمان و پیشگیری از بروز این اختلال بگیرند.
عوامل خطر در اختلال دوقطبی
عوامل خطر بیماری دو قطبی شامل داشتن تاریخچه خانوادگی از بیماری، مصرف مواد مخدر و الکل، استرس های زیاد، ناتوانی در کنترل خشم و هیجانات و عدم تعادل در برخی از میانجی‌های عصبی در مغز هستند.
تشدید علائم اختلال دوقطبی می‌تواند به دلیل عوامل مختلفی از جمله عوامل محیطی، شیمیایی، روانی و فعالیت‌های جسمانی افزایش یابد. برخی از عوامل مهمی که ممکن است باعث تشدید علائم اختلال دوقطبی شوند عبارتند از:
- تغییرات در روتین روزانه: تغییرات در روتین روزانه شامل تغییرات در ساعات خواب و بیداری، تغییر در روزهای تعطیل و تعویض محیط کاری و زندگی می‌باشد. این تغییرات ممکن است باعث افزایش تنش و استرس شوند که منجر به تشدید علائم اختلال دوقطبی می‌شوند.
- مصرف مواد مخدر و الکل: مصرف مواد مخدر و الکل ممکن است باعث تشدید علائم اختلال دوقطبی شود و این عوارض را بدتر کند.
- تنش‌های روانی: تنش‌های روانی شامل تنش‌های اجتماعی، خانوادگی، مالی، شغلی و غیره می‌باشد که ممکن است باعث تشدید علائم اختلال دوقطبی شود.
- فعالیت‌های جسمانی: فعالیت‌های جسمانی شدید ممکن است باعث افزایش سطح هورمون‌های استرسی مانند کورتیزول شود که منجر به تشدید علائم اختلال دوقطبی می‌شود.
- تغییرات در داروهای مصرفی: تغییرات در داروهای مصرفی ممکن است باعث تشدید علائم اختلال دوقطبی شود.
نحوه تشخیص اختلال دوقطبی
تشخیص اختلال دوقطبی بر اساس علائم بالینی و تاریخچه بیماری توسط یک متخصص روان‌پزشک قابل انجام است. برای تشخیص اختلال دوقطبی، پزشک شما ممکن است از روش‌های زیر استفاده کند:
- مصاحبه بالینی: پزشک شما با شما مصاحبه می‌کند و در خصوص تاریخچه بیماری، علائم موجود و تأثیر آن‌ها بر زندگی شما پرسش می‌کند.
- ارزیابی علائم: پزشک شما علائم شما را ارزیابی می‌کند و به دنبال نشانه‌های اختلال دوقطبی، شامل حالت‌های مانیایی و افسردگی، افکار خودکشی، اضطراب و هیجانات غیرمعمول می‌گردد.
- آزمایش‌های جسمانی: پزشک شما ممکن است برای اطمینان از عدم وجود بیماری‌های جسمی که با علائم شبیه به اختلال دوقطبی همراه هستند، آزمایش‌های جسمانی برای شما تجویز کند.
- تست‌های روان‌شناختی: پزشک شما ممکن است برای ارزیابی شدت علائم شما، از تست‌های روان‌شناختی مانند پرسش‌نامه دوقطبی سازمان اطلاعات روان‌پزشکی (Mood Disorder Questionnaire)، مقیاس دوقطبی پیشرفته (Young Mania Rating Scale) و مقیاس افسردگی همگانی (Beck Depression Inventory) استفاده کند. برخی از تست‌های روان‌پزشکی در مقاله‌ای دیگر توضیح داده شده است.
- تست‌های عصب‌روان‌شناسی: برخی از تست‌های عصب‌روان‌شناسی مانند الکتروانسفالوگرافی (EEG) و اسکن مغز (MRI) نیز ممکن است برای ارزیابی علائم شما توسط پزشک شما در نظر گرفته شود.
در کل، تشخیص اختلال دوقطبی باید توسط یک متخصص روان‌پزشک انجام شود و نباید خودتان تشخیص خود را بر اساس علائمی که تجربه می‌کنید، قطعی کنید.
درمان اختلال دوقطبی
درمان شناختی-رفتاری و روان‌درمانی می‌تواند به بیماران با بیماری با تشخیص اختلال دوقطبی کمک کند. درمان شناختی-رفتاری می‌تواند به بیماران کمک کند تا مدیریت مهارت‌های اجتماعی، افکار و احساساتشان را بیشتر کنند و روابط خود را بهبود بخشند. روان‌درمانی نیز می‌تواند به بیماران در مدیریت عوارض جانبی داروها، کاهش استرس و بهبود کیفیت خواب کمک کند.
همچنین درمان بیماری دو قطبی شامل داروهایی است که به کنترل دوره‌های هیجانی و افسردگی کمک می‌کنند. بنابه صلاحدید پزشک معلاج در بیماران با دوره‌های هیجانی شدید، لیتیوم و دیگر داروها می‌توانند کمک کنند تا شدت این دوره‌ها کاهش یابد. در بیماران با دوره‌های افسردگی شدید، آنتی‌دپرسانت‌ها مانند سرترالین و فلوکستین می‌توانند مفید باشند در مقاله‌ای دیگر در مورد تفاوت آنتی‌دپرسانت‌ها و آنتی سایکوتیک‌ها صحبت کردیم.
همچنین، تغییر در سبک زندگی می‌تواند به بیماران با بیماری دو قطبی کمک کند. بهبود کیفیت خواب، مدیریت استرس‌های زندگی، ممانعت از مصرف مواد مخدر و الکل و ایجاد یک برنامه‌ریزی منظم به منظور تنظیم فعالیت‌های روزانه می‌تواند بهبود بخشنده تاثیر گذار باشند.
بنابراین، بیماری دو قطبی یک بیماری جدی است که نیازمند درمان مناسب است. با ترکیب درمان دارویی، درمان روان‌شناختی و تغییر در سبک زندگی، بیماران می‌توانند کیفیت زندگی بهتری داشته باشند و در مقابل دوره‌های هیجانی و افسردگی، مقاومت بیشتری داشته باشند.
آیا امکان درمان اختلال دوقطبی به صورت کامل وجود دارد؟
بیماری دو قطبی یک بیماری مزمن است، اما با درمان مناسب و مدیریت موثر، بیماران می‌توانند کنترل بیشتری بر روی علائم بیماری خود داشته باشند و کیفیت زندگی بهتری را تجربه کنند.
هرگونه تشخیص‌گذاری و تجویز دارو به بیماران فقط تحت نظر پزشک معالج صورت خواهد گرفت لذا اکیدا توصیه می‌شود از مصرف خودسرانه این داروهاجدا خودداری فرمایید زیرا هر دارو به موازات اثرات مطلوب درمانی واجد عوارض جانبی جدی نیز می‌باشد بنابراین تجویز دارو تصمیم گیری جهت بازه زمانی دارو درمانی و همچنین پایش عوارض جانبی می‌باست تحت نظارت مستقیم کادر درمانی انجام پذیرد. درمان بیماری دو قطبی شامل درمان دارویی و روان‌درمانی است. درمان دارویی شامل داروهایی است که به کنترل دوره‌های هیجانی و افسردگی کمک می‌کنند. داروهای آنتبی‌سایکوتیک مانند کوئمایند، لیتیوم، والپروات، کاربامازپین و لاموتریژین می‌توانند به کنترل دوره‌های هیجانی و افسردگی کمک کنند. همچنین، آنتی‌دپرسانت‌ها می‌توانند به کنترل دوره‌های افسردگی کمک کنند.
لازم به ذکر است استفاده از کوئتیاپین تنها با تجویز پزشک معالج برای اختلالات روان‌پزشکی دیگری همچون اسکیزوفرنی و افسردگی ماژور می‌تواند مفید باشد.
روش‌های روان‌درمانی مانند درمان شناختی-رفتاری و روان‌درمانی می‌توانند به بیماران کمک کنند تا مهارت‌های اجتماعی، افکار و احساساتشان را بیشتر کنند و روابط خود را بهبود بخشند. همچنین، روان‌درمانی می‌تواند به بیماران در مدیریت عوارض جانبی داروها، کاهش استرس و بهبود کیفیت خواب کمک کند.
لازم به ذکر است از مصرف خودسرانه داروها به شدت خودداری فرمایید و حتما با پزشک متخصص در هر زمینه‌ای جهت بهبود موارد پیش آمده در تماس باشید.
